Osobowość unikająca to zaburzenie, które powoduje, że człowiek izoluje się od ludzi i świata zewnętrznego z obawy przed zawstydzeniem i zranieniem. Prowadzi do wewnętrznego rozdarcia, samotności i napięcia psychicznego. Dowiedz się, jak rozpoznać to zaburzenie i czy istnieją skuteczne formy terapii.
Lęk i fobia społeczna – czy to zaburzenie osobowości?
Każdemu z nas czasem towarzyszy lęk. Boimy się, gdy mamy rozmowę o pracę, poznajemy kogoś nowego, albo czujemy stres przed wystąpieniem publicznym. U zdrowego człowieka lęk dotyczy konkretnych sytuacji i jest on w stanie w znacznym stopniu opanować stres. Strach nie musi powstrzymywać przed podejmowaniem działań. Natomiast osoby z zaburzeniem osobowości nie panują nad negatywnymi myślami, które w efekcie ich paraliżują i uniemożliwiają normalne funkcjonowanie. Unikają angażowania się w jakiekolwiek nowe relacje interpersonalne z obawy przed tym, że się ośmieszą. Ich lęk często jest nieuzasadniony.
Osoba zaburzona wyolbrzymia trudności i zagrożenia, jakie mogłyby ją spotkać oraz panicznie boi się porażki. Stara się unikać wszelkich sytuacji, które mogłyby narazić ją na niepowodzenie. To powoduje, że zamyka się w swoim własnym świcie i preferuje całkowitą izolację.
Czym jest osobowość unikająca?
Charakterystyczne dla osobowości unikającej są nieśmiałość, poczucie niższości i częste zamartwianie się o przyszłość. Takie osoby są ostrożne w kontaktach z innymi i bardzo wrażliwe. Typowe jest także unikanie działalności zawodowej, która wymaga współpracy z innymi. Lęk i unikanie kontaktów międzyludzkich prowadzi do głębokiej samotności.
Zaburzenia osobowości typu unikającego często mają związek z cechami osobowości negatywistycznej lub osobowości zależnej.
Kryteria diagnostyczne ICD-10 osobowości lękliwej. Objawy osobowości unikającej
Zgodnie z kryteriami diagnostycznymi Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 osobowość unikająca występuje wtedy, gdy spełnione są co najmniej cztery z następujących kryteriów zaburzeń osobowości:
- niechęć do tworzenia związków,
- silne przeżywanie każdej krytyki,
- stałe napięcie i odczuwanie niepokoju,
- poczucie, że jest się nieatrakcyjnym i gorszym od innych,
- unikanie kontaktów z ludźmi z obawy przed dezaprobatą, odrzuceniem i krytyki ze strony innych,
- ograniczony styl życia, który polega na zapewnieniu sobie fizycznego bezpieczeństwa.
Życie osobowości unikającej zazwyczaj ogranicza się do niewielu aktywności. Wybiera takie działania, które są według niej bezpieczne i nie narażają na ocenę. Często towarzyszy jej ogromne poczucie samotności. Takie osoby nie są w stanie same sobie poradzić z własnymi emocjami. Wraz z biegiem czasu zachowania unikowe mogą się wręcz nasilać, a lęk społeczny pogłębiać.
Co się przyczynia do rozwoju osobowości unikającej?
Przyczyny zaburzenia osobowości unikającej mogą być związane z temperamentem i charakterem danej osoby. Jak w przypadku każdej dysfunkcji znaczenie mają też czynniki genetyczne oraz środowisko, w jakim się dorastało. Kluczową rolę odgrywają również relacje z rodzicami. Podkopywanie poczucia sprawczości dziecka, surowa krytyka i odrzucanie przez przynajmniej jednego z rodziców, może przyczyniać się do jego nieprawidłowego rozwoju. Dziecko powinno dorastać w poczuciu akceptacji, miłości i zrozumienia.
Czy leczenie osobowości unikającej jest konieczne?
Człowiek z osobowością unikającą często czuje się bardzo samotny, mimo że tak naprawdę pragnie kontaktu z innymi. To zaburzenie to coś więcej niż po prostu introwertyzm czy nieśmiałość. Rzuca cień na życie społeczne i zawodowe.
Osobowości z unikającym zaburzeniem osobowości nie lubią i nie potrafią pracować w grupie, dlatego często wybierają pracę, która nie wymaga kontaktu z innymi ludźmi. Jeśli jednak już pracują w grupie, to często są wykorzystywane przez drugich, bo brak im asertywności. To oczywiście jeszcze tylko pogłębia ich złe samopoczucie. Zahamowania społeczne powodują, że nie mają zbyt wielu kontaktów zawodowych.
Trudno im budować intymne związki, ze względu na lęk przed byciem odrzuconym. Niskie poczucie własnej wartości potęguje strach przed otworzeniem się na drugą osobę. Osoba lękliwa jest wewnętrznie rozdarta. Stale odczuwa konflikt pomiędzy pragnieniem bliskości a lękiem przed nawiązaniem relacji z innymi. Jeśli już uda jej się stworzyć związek, to może pojawić się u niej strach przed zbliżeniami intymnymi. Poza tym zwykle ma poczucie, że związek zaraz się skończy, a partner znajdzie sobie kogoś lepszego. Takie uczucia utrudniają zbudowanie trwałych relacji opartych na zaufaniu.
Jeszcze większy problem stanowi to, że osoba dotknięta tym problemem nie ma kontroli nad przygnębiającymi, natrętnymi myślami, które wywołują u niej lęk przed odrzuceniem i brakiem akceptacji.
Podstawową metodą leczenia jest w tym przypadku psychoterapia, która ma na celu nauczyć osobę unikającą radzić sobie z lękiem oraz nawiązywania kontaktów społecznych. Psychoterapia umożliwia odkrycie przyczyn rozwinięcia się tego zaburzenia. Następnie w bezpiecznych warunkach pozwala zrozumieć mechanizmy zachowania pacjenta i wykształcić nowe, które będą bardziej produktywne. Dzięki temu można złagodzić, a nawet wyeliminować pewne cechy osobowości unikającej. Na jej skuteczność duży wpływa ma także właściwa relacja z terapeutą. Pacjent musi się czuć na tyle bezpiecznie, aby się odsłonić i wystawić na ocenę.
Leczenie farmakologiczne osoby z unikającym zaburzeniem osobowości jest wskazane, aby wzmocnić psychikę pacjenta, jeśli występuje u niego również depresja, nerwica lub zaburzenia lękowe.
Jaka forma terapii osoby z osobowością unikającą jest najbardziej skuteczna?
W przypadku zaburzeń osobowości typu unikającego najskuteczniejsze rodzaje terapii to terapia psychodynamiczna i poznawczo-behawioralna. Jednak, aby terapia przyniosła efekty, pacjent musi chcieć poprawy swojego stanu i być zaangażowany w proces leczenia.
Formy terapii, które sprawdzają się najlepiej to:
- terapia indywidualna,
- terapia grupowa,
- terapia rodzinna.
Podczas terapii indywidualnej pacjent może zrozumieć procesy, które rządzą jego lękiem. To mu pozwoli unikać popełnianych błędów i lepiej sobie radzić ze stresem. Pacjent z osobowością unikającą może dzięki psychoterapii zmienić mechanizmy swojego zachowania i nabyć umiejętności społecznych. Indywidualnie lub równolegle z tą terapią może być stosowana terapia grupowa. Ma ona najlepsze efekty, ale początkowo może być trudna dla ludzi z osobowością lękliwą. Osoby, które spotykają się na tej formie terapii, mają ten sam problem i wspólnie uczą się nawiązywania kontaktów interpersonalnych. Pozostaje jeszcze terapia rodzinna lub terapia dla par. Jest ona przydatna, bo związek z kimś, kto cierpi na zaburzenie osobowości, jest trudny dla obu stron. Wspólna psychoterapia pomaga otworzyć się nie tylko na własne problemy, ale też drugiej osoby i uczy wzajemnego wsparcia.
Powiązane:
- Osobowość zależna test i charakterystyka. Dowiedz się, czym jest to zaburzenie osobowości i jakie są cechy osobowości zależnej!
- Osobowość schizoidalna – diagnozowanie. Poznaj objawy i leczenie tego zaburzenia osobowości! Czy psychoterapia może wyleczyć schizoidalne zaburzenia osobowości?
- Osobowość borderline, czyli osobowość z pogranicza. Czy da się leczyć osobowość chwiejną emocjonalnie?
- Osobowość neurotyczna, czyli życie w ciągłym strachu, niepokoju i frustracji. Czy można skutecznie leczyć takie zaburzenie osobowości zwane neurotyzmem?
- Czy dotyczy cię problem zaburzenia osobowości? Test psychologiczny pomoże ci to sprawdzić!
- Kilka osobowości w jednym ciele, czyli zaburzenie psychiczne znane jako osobowość wieloraka. Rozdwojenie jaźni wyzwaniem dla psychoterapii!
